Gezakt voor het eindexamen – wat nu?

Gezakt zijn voor het eindexamen is natuurlijk even slikken, maar het is niet het einde van de wereld. Er zijn meerdere routes om alsnog je diploma te behalen of een alternatief pad te kiezen. In deze blog leggen we uit welke opties je hebt als je gezakt bent voor je vmbo-, havo- of vwo-examen. We behandelen het overdoen van je examenjaar op school, de mogelijkheden voor 18-plussers (certificaatbehoud), het opnieuw doen van losse vakken via het VAVO of staatsexamen, en we geven een positieve kijk op het jaar overdoen. Tot slot vind je praktische tips over overleg met je mentor of decaan en wijzen we op schoolspecifieke regels.

Examenjaar opnieuw doen op school (vmbo, havo, vwo)

De meest voorkomende optie is dat je het hele examenjaar opnieuw doet op de middelbare school. Dit betekent dat je in het nieuwe schooljaar alle vakken opnieuw volgt en opnieuw eindexamen doet in alle vakken. Veel scholen staan leerlingen die gezakt zijn toe om het examenjaar nogmaals te doorlopen (ook wel blijven zitten in het examenjaar genoemd). Vaak kun je dit gewoon op je eigen school doen. In sommige gevallen kun je er ook voor kiezen om het examenjaar op een andere middelbare school te doen – bijvoorbeeld als je oude school hier moeite mee heeft of als je zelf een nieuwe omgeving wilt. Overleg altijd met je huidige school over deze mogelijkheid; zij kunnen je vertellen of er plek is en wat de procedure is.

Let op dat als je twee keer achter elkaar gezakt bent op hetzelfde niveau, de school in principe zelf mag beslissen hoe het verder gaat. Er zijn geen wettelijke regels die jou na een tweede keer zakken van school sturen, maar de school kan in overleg met jou besluiten dat een andere route beter is (bijvoorbeeld instromen op een ander niveau of naar een andere school). Bespreek dit goed met je mentor of decaan als dit aan de orde is.

Een jaar overdoen voelt misschien vervelend, maar het kan ook voordelen hebben. Je krijgt de stof een tweede keer aangeboden, waardoor je deze beter onder de knie krijgt. Je hebt bovendien al examenervaring opgedaan. Veel leerlingen die blijven zitten in het examenjaar halen het jaar daarop wél hun diploma. Vaak met zelfvertrouwen en soms met hogere cijfers!
Probeer het te zien als een tweede kans om goed voorbereid je diploma te behalen. Uiteindelijk is één jaar extra op een hele schoolcarrière niet zo veel, zeker niet als het ervoor zorgt dat je alsnog met een diploma op zak verder kunt.

18 jaar of ouder: certificaatbehoud en volwassenenonderwijs

Ben je 18 jaar of ouder (of word je dat binnenkort) en ben je gezakt? Dan verandert er iets in je situatie. Vanaf 18 jaar val je niet meer onder de leerplichtwet, dus je hóéft niet terug naar school. Maar dat betekent niet dat de school je zomaar mag weigeren voor een extra jaar. Check in de schoolgids wat de regels zijn over het overdoen van het examenjaar voor meerderjarige leerlingen. Veel scholen zullen 18-plussers nog wel de kans geven om het jaar over te doen, al dan niet via een aangepast traject. Toch kiezen veel oudere leerlingen ervoor om hun diploma via een andere weg te halen, zoals het volwassenenonderwijs (VAVO) of het staatsexamen.

Certificaten meenemen
Als je besluit van school te gaan na het zakken, kun je voor de vakken die je wél met een voldoende hebt afgesloten een certificaat krijgen. Deze deelcertificaten bewijzen dat je voor die vakken al aan de exameneisen hebt voldaan. Ga je op eigen gelegenheid – bijvoorbeeld via het VAVO of het staatsexamen – alsnog je diploma halen, dan hoef je in die vakken geen examen meer te doen. Je kunt die resultaten dus behouden en je concentreren op de vakken die je nog niet gehaald hebt. Dit heet certificaatbehoud.
Let wel op de officiële slagingseisen: bijvoorbeeld dat het gemiddelde cijfer van al je centrale examens minstens 5,5 moet zijn. Soms kan het strategisch toch verstandig zijn om een vak waarin je een krappe voldoende had, opnieuw te doen om aan zulke eisen te voldoen. Overleg dit met je decaan of met de VAVO-instelling; zij kunnen hierin adviseren.

Vakken opnieuw doen via VAVO of staatsexamen

Je hoeft niet per se het hele jaar over te doen als je gezakt bent. Er zijn ook opties om slechts enkele vakken opnieuw te doen. Twee belangrijke routes hiervoor zijn het VAVO (volwassenenonderwijs) en het staatsexamen.

Volwassenenonderwijs (VAVO)

Dit is voortgezet onderwijs voor volwassenen, vaak georganiseerd via Regionale Opleidingscentra (ROC’s). Via het VAVO kun je alsnog een vmbo-t, havo of vwo-diploma behalen of deelcertificaten per vak. Veel leerlingen die zakken voor het eindexamen kiezen ervoor om alleen de vakken die onvoldoende waren over te doen via het VAVO. Je volgt dan onderwijs in die vakken op een VAVO-school en doet aan het eind van het jaar examen in die vakken. Heb je alle benodigde vakken alsnog behaald, dan ontvang je het diploma via de VAVO-instelling.

Belangrijk: VAVO is in principe toegankelijk vanaf 18 jaar, maar ook 16- of 17-jarigen kunnen er in bepaalde gevallen naartoe. In dat laatste geval blijf je ingeschreven op je middelbare school, die je als het ware “uitbesteedt” aan het VAVO (de zogenaamde Rutte-regeling). Niet elke middelbare school wil hieraan meewerken, omdat ze verantwoordelijk blijven voor jou als leerling. Informeer dus bij je school of dit een optie is. Als je 18 jaar of ouder bent, kun je jezelf rechtstreeks aanmelden bij het VAVO (meestal bij een ROC in de buurt) – houd er rekening mee dat er vaak een eigen bijdrage in de kosten wordt gevraagd als je niet meer leerplichtig bent.

Staatsexamen

Een staatsexamen houdt in dat je als individu examen doet in losse vakken via de staatsexamencommissie. Je gaat dan niet terug naar school, maar bereidt je zelfstandig (of via bijlessen/examentraining) voor op de examens. Net als bij het centraal examen op school leg je de schriftelijke examens af in mei/juni, en vaak volgt er nog een mondeling examen per vak in juni/juli als onderdeel van het staatsexamen.

Het positieve is dat je via het staatsexamen alleen de vakken hoeft te doen die je nog niet gehaald hebt – vakken die al voldoende waren, blijven staan als deelcertificaat. Slaag je uiteindelijk voor alle benodigde vakken, dan worden deze resultaten samengevoegd tot een volwaardig diploma. Bedenk wel dat je voor het staatsexamen veel zelfdiscipline nodig hebt: je krijgt geen les, dus je bent zelf verantwoordelijk voor de voorbereiding. Ook zijn er kosten verbonden aan deelname (rond de €113 per vak in 2024). Aanmelden voor staatsexamens doe je meestal uiterlijk in januari via DUO/het Examenbureau; mis die deadline niet als je deze route wilt volgen.

Zowel bij het VAVO als bij het staatsexamen heb je dus de mogelijkheid om resultaten mee te nemen en alleen te herkansen waar nodig. Op beide manieren kun je alsnog je officieel erkende diploma behalen. Welke van deze twee het beste bij jou past, hangt af van je persoonlijke voorkeur, je leersituatie en hoe zelfstandig je kunt werken. Bespreek dit met je decaan of mentor.

Andere routes: doorstromen naar mbo

Sommige leerlingen kiezen ervoor om niet langer te proberen het vo-diploma te halen, maar direct een andere onderwijsroute te nemen. Afhankelijk van je leeftijd en situatie kun je wellicht instromen in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Voorbeelden:

• Een vmbo-leerling van 16 jaar of ouder die zakt, kan in plaats van een vmbo-diploma te halen gaan voor een entree-opleiding (mbo niveau 1). Dit is een basisopleiding op het mbo voor wie geen vo-diploma heeft.
• Als je minimaal een overgangsbewijs hebt van 3 naar 4 havo of vwo, kun je mogelijk zelfs instromen in mbo niveau 4 opleidingen. Zonder zo’n overgangsbewijs kun je vaak instromen op mbo niveau 2 (of niveau 1).

Het is verstandig om dit goed te overleggen met je decaan en contact op te nemen met de mbo-school van je keuze, want toelating kan per situatie verschillen. Realiseer je wel dat je dan definitief het pad van een middelbare school diploma verlaat; je gaat een andere richting op. Voor sommige leerlingen is dat een opluchting en past het beter bij hen, voor anderen is het plan B. Doe vooral wat het beste bij jouw talenten en toekomstplannen past.

Praktische tips: overleg met mentor/decaan en ken de regels

Gesprek met mentor of decaan

Zodra duidelijk is dat je gezakt bent (of dreigt te zakken), is de eerste stap om een gesprek aan te vragen met je mentor of decaan. Zij hebben ervaring met dit soort situaties en kunnen jou (en je ouders) advies geven over wat in jouw geval de beste optie is. In zo’n gesprek kunnen jullie bespreken of het zinvol is om te blijven zitten en het jaar over te doen, of dat een alternatief (zoals VAVO, staatsexamen of mbo) beter is. Ook kunnen ze helpen inschatten of je op je huidige school kunt blijven of dat een andere school/vavo handiger is.

Check de herkansingsmogelijkheden

Voordat je plannen maakt voor een heel extra jaar, zorg dat je alle mogelijkheden binnen het lopende examenproces benut. Je hebt recht op één herkansing van een centraal examenvak in het tweede tijdvak. Misschien kun je met die herkansing alsnog slagen. Ook heb je recht om je gemaakte examens in te zien; soms worden er correctiefouten ontdekt die hersteld worden. Maak dus gebruik van inzage als je vermoedt dat er iets niet klopt in de becijfering. Pas als je na herkansing definitief gezakt bent, ga je nadenken over het nieuwe schooljaar.

Ken de schoolregels

Iedere school heeft eigen regels over blijven zitten in het examenjaar. Deze staan in de schoolgids of het examenreglement. Sommige scholen laten je automatisch toe tot een extra jaar als je zakt, andere scholen kijken naar hoeveel punten je tekortkwam of zetten een adviesgesprek in. Laat je dus goed informeren over wat jouw school wel of niet toestaat. Ben je 18 jaar of ouder, onthoud dat je leerplicht er weliswaar op zit, maar dat je school je niet mag weigeren puur vanwege je leeftijd. Als de school om andere redenen moeilijk doet over doubleren, vraag dan wat de officiële regels zijn en betrek eventueel je ouders of een leerlingbegeleider bij het gesprek.

Aanmelden voor VAVO of andere school op tijd

Wil je naar het VAVO of overstappen naar een een andere middelbare school, begin dan op tijd met de aanmeldprocedure. Voor VAVO heb je vaak een doorverwijzing van je huidige school nodig (zeker als je nog geen 18 bent). Informeer bij het regionale VAVO naar de inschrijfdata en benodigde papieren.

Blijf positief en kijk vooruit!
Zakken voor je eindexamen is heel jammer, maar onthoud dat het elk jaar veel leerlingen overkomt en dat er altijd vervolgstappen zijn. Praat erover met klasgenoten, ouders en docenten. Vaak zul je merken dat iedereen wel iemand kent die een jaartje overdeed en daarna prima terecht is gekomen. Gun jezelf even de tijd om te balen, maar richt dan de blik vooruit. Met de juiste keuze uit bovenstaande opties en een frisse motivatie kun je komend jaar alsnog slagen.